Psychologia w opowieściach

Opowieść o wielkanocnym zajączku, który zamienia kurze jajka w kolorowe pisanki to żart. Z pisanek wykluwają się kurczaczki w kolorowe wzorki. Deszczyk zmywa kolory i kurczaczki znów stają się żółciutkie. A dzieci często się przy tej historii śmieją!

Ludzie żartują od niepamiętnych czasów. Może pamiętacie, jak Wasza babcia wspominała psikusy ze swojej młodości. Do tradycji należało oblewanie się wodą w lany poniedziałek czy przebieranie się w karnawale za różne postaci. Babcie wspominając te wydarzenia, opowiadają je często z rozrzewnieniem. Widać, że poczucie humoru, żarty, zabawy, były i są potrzebne ludziom.

Dzieci bawią się od najmłodszych lat, ale sposób zabawy zmienia się wraz z wiekiem dziecka. Już trzylatki zaczynają bawić się w zabawy na niby. Pierwsze zabawy polegają np. na gotowaniu jedzenia dla lalek, budowaniu domków z klocków. Często klocek, raz jest ziemniakiem w garnku, a raz elementem dachu. Dziecko przecież dobrze wie, że nie jest to prawdziwy dom, ani prawdziwy ziemniak, ale zachowuje się tak, jakby to było naprawdę. Bawi się właśnie NA NIBY.

Zabawie na niby towarzyszy element zaskoczenia, zdziwienia. W naszej zabawnej opowieści mamy taką właśnie sytuację niespodzianki: kura siedziała na jajkach i podczas jej chwilowej nieobecności, coś się wydarzyło. Co się stało?…Jajka zamieniły się w pisanki! Kura była zaskoczona tym, co zobaczyła po powrocie, jednak zaakceptowała sytuację. Można powiedzieć, że „weszła w tę zabawę”. Nadal wysiadywała jajka, a potem zajmowała się kurczakami?

Wielokrotnie w naszym życiu zdarzają się sytuacje, w których dzieci nas zaskakują. Jak wówczas reagujemy?… Czy potrafimy stanąć na wysokości zadania i np. z lekarki zmienić się w Mamę Muminka lub Małą Mi? Jeśli nie zdarzyło Ci się nic takiego, to szkoda. Naprawdę warto spróbować.

Świat NA NIBY jest bardzo ciekawy. Dzięki tym zabawom dzieci, a przy okazji my:

• możemy być tam, gdzie chcemy,

• oswajamy trudne sytuacje – np. wizytę u lekarza, robienie zastrzyków,

• cieszymy się z tego, czego w rzeczywistości nie mamy, a bardzo chcielibyśmy mieć – np. dziecko chce ciastko, którego w tej chwili nie może dostać, możemy mu zaproponować wyobrażone ciastko, którym częstujemy go, zachęcając w ten sposób do zabawy,

• dowiadujemy się, co się dzieje w życiu dziecka, np. zabawa w przedszkole, daje więcej informacji o tym, co się dzieje w przedszkolu, niż wypytywanie dziecka typu – co robiłeś w przedszkolu, czy masz kolegów, jak było dzisiaj?

Zamiast zadawać setki pytań naszym dzieciom, pobawmy się z nimi NA NIBY. Nie mówmy, że to nie wypada. Włączmy swoje poczucie humoru i pożartujmy. Może z wierszyka?

„Smutna jabłonka w ogrodzie stała,

Ciężkie od jabłek gałęzie miała,

Przyszedł miś, jeżyk, dziewczynka mała.

Jabłonka wszystkie jabłka oddała.

Teraz wesoło szumi listkami,

A wszyscy cieszą się jej darami!”

Historia jabłonki, to opowieść o smutku i radości; o braniu i dawaniu.

Smutek…

Tak, jak smutek był potrzebny jabłonce, tak też bywa potrzebny naszym dzieciom. Nie chodzi o to, żeby szybko zaspokajać potrzeby dziecka. Np. kiedy dziecko płacze z powodu utraty ulubionego zwierzątka, to jest to normalne. Postaraj się nie pocieszać go, obiecując mu natychmiast kupno nowego, tylko pozwól przeżyć smutek. Posiedź z nim, wysłuchaj go, przytul go, po prostu bądź przy nim.

Danie dziecku możliwości przeżycia smutku, uczy je radzenia sobie z nim. W przyszłości kiedy spotka je smutek, nie przerazi się, tylko będzie umiało go znieść.

Radość…

„Po deszczu zawsze wychodzi słońce”, które tym bardziej potrafi nas ucieszyć, im dłużej na nie czekaliśmy. Podobnie się czujemy, kiedy po przykrych sytuacjach, następuje odmiana losu i pojawiają się powody do radości. Wtedy radość nas wypełnia i przeżywamy ją całym sobą.

Dzielenie się…

Jabłonka miała powody do smutku. Jej gałęzie były ciężkie od jabłek. Potrzebowała pomocy. W jej otoczeniu znalazła się dziewczynka i zwierzątka, które potrzebowały jabłek. Te dwie potrzeby się spotkały. Wyszły sobie naprzeciw. Jabłonka rozdała swoje jabłka i to przyniosło jej ulgę, była z tego powodu szczęśliwa. Dziewczynka i zwierzątka dziękowały jabłonce, co zwielokrotniło jej radość.

Jak ważne jest to, że zwierzątka i dziewczynka chciały i potrzebowały jabłek od jabłonki. Nie zawsze potrafimy zobaczyć, że ktoś chce nam coś ofiarować. Nie potrafimy brać od innych, wolimy dawać. Tymczasem branie, też jest sztuką. Przyjęcie czegoś od innych wywołuje w nas opory. Czasem bronimy się ze wszystkich sił, żeby czegoś nie wziąć. Uważamy, że biorąc stajemy się egoistami, a nie chcemy tak o sobie myśleć. Wydaje nam się, że tylko dawanie świadczy o naszej wspaniałomyślności. Tymczasem biorąc, możemy okazać wdzięczność.

Najlepszym sposobem uczenia dzieci, jest dawanie im dobrego przykładu. W życiu codziennym mamy wiele okazji do tego. Dzieci, często robią dla nas różne prezenty w postaci rysunków, laurek, prac plastycznych, a my czasami chowamy je do szuflady albo podziękujemy zdawkowo, albo co gorsza wyrzucamy takie dziecięce podarunki. A przecież to jest bardzo dobra sytuacja do pokazania, jak można się zachować. Jaką to ma wartość dla nas, a jednocześnie dla dziecka. Powiedzenie – Dziękuję Ci Kasiu za rysunek, który dla mnie zrobiłaś, widzę tu mały domek, obok domku drzewo, które ma dużo jabłek i jeszcze kwiatki i słoneczko. Twoja uwaga jest dziecku bardzo potrzebna. Jest ona okazaniem wdzięczności dziecku. I jednocześnie piękną lekcją wdzięczności.

Jabłonka w naszej opowieści zaszumiała na końcu dziękuję… I to był szum pełen radości?

Opowieść: Smutna Jabłonka;
źródło: D. Szubstarska przy współpracy B. Bednarskiej; Nowy Świat Opowiadany; Wyd. Harmonia 2015

Jaś i Małgosia wyruszyli do lasu w jasny dzień. Nie przypuszczali, że zastanie ich tam noc i… straaaszna Baba Jaga! W tej bajce są różne emocje: lęk, strach, płacz ale i ciekawość słodkiego domku. Jest też odwaga i spryt. I oczywiście wszystko dobrze się kończy.

W Świecie opowiadanym sięgamy również do klasycznych bajek, które mówią o trudnych treściach w prosty sposób. Jedną z nich jest bajka o Jasiu i Małgosi.

Bajki opowiadane były w czasach daleko „przed internetowych”, kiedy telewizja nie była tak dostępna jak obecnie. Nasze prababki opowiadały wnukom ciekawe historie, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Dzieci słuchając, mocno je przeżywały. Wyzwalało to w nich dużo emocji. Często utożsamiały się z bohaterami opowieści. Nabierały wiary w siebie, że będą umiały sobie poradzić, tak jak bohaterowie ulubionych baśni.

Lęki towarzyszą dzieciom od najwcześniejszych lat. Mają prawo być w życiu dziecka i są czymś naturalnym. Niektóre z nich przemijają, a niektóre pozostają na dłużej. Często zależy od naszej reakcji, w co przekształcą się lęki i jak dzieci sobie z nimi poradzą.

Przyjrzyjmy się teraz najczęściej występującym lękom u dzieci. Przedszkolaki boją się ciemności, zwierząt, głośnych dźwięków i burzy. Ale jednym z najbardziej charakterystycznych lęków wczesnego dzieciństwa jest lęk przed opuszczeniem przez rodziców. Mamy z nim do czynienia w sytuacji, kiedy rodzice chcą wyjść wieczorem z domu, a dziecko staje się płaczliwe i niespokojne – nie chce zasnąć. Podobnie jest kiedy zaczyna chodzić do przedszkola i przy rozstaniu głośno protestuje – boi się, że rodzic go nie odbierze. W takich sytuacjach dziecko może płakać, krzyczeć i być agresywne.

Opowieść o zakupach Mikołaja to historia podpatrzona w życiu: prawdziwym, codziennym życiu. Chodzi o to, by dziecko w nim uczestniczyło. Aktywnie! Jak członek rodziny i społeczności. Realne życie jest celem wychowania i terapii.

Taka sprawa…

Mikołaj z tatą dostali męskie zadanie – jadą na zakupy. Mikołaj jest niepełnosprawny, nie może chodzić, dlatego porusza się na wózku. Mama przygotowała listę sprawunków i daje ją swoim mężczyznom. Tata od początku angażuje syna do pomocy, chłopiec trzyma torbę, do której tata wkłada warzywa. Mikołaj musi uważać, żeby zakupy nie spadły z wózka, stara się jak najmocniej trzymać torbę. Jest przy tym bardzo skupiony, wie, że tata potrzebuje jego pomocy. W pewnym momencie okazuje się, że siatka jest już wypełniona po brzegi i nic więcej się do niej nie zmieści. Co zrobić z porem, który został kupiony i nie ma dla niego miejsca? Wszyscy są zafrasowani…

Ale jest wyjście z sytuacji.

Tata uważa, że Mikołaj może mu pomóc. Chłopiec dostaje kolejne zadanie. Musi dowieźć pora do domu trzymając go w rękach i oczywiście nie może go po drodze zgubić. Chłopiec dobrze wywiązuje się z zadania. Tata dziękuje synowi za pomoc, a Mikołaj jest bardzo z siebie dumny.

Bycie ważnym i potrzebnym.

Na przykładzie tej opowieści, widzimy jak ważne jest angażowanie dzieci w życie domowe. Czują się wówczas ważne i potrzebne. Te zadania muszą rosnąć wraz z dzieckiem. Inne dajemy przedszkolakowi, a inne – trudniejsze tym, którzy chodzą do szkoły. Czasem może nam się wydawać, że dziecko trudno jest zachęcić do współpracy. Każde jednak chce czuć się potrzebne. Jeżeli mu to powiemy – „ potrzebuję twojej pomocy”, mało które oprze się takiej zachęcie.

Dawanie wyboru.

Czasami dzieci niechętnie wykonują polecenia, ale kiedy damy im wybór – „Chcesz żebyśmy kupili jabłka czy gruszki?” – chętniej nam pomagają. Są zaangażowane, widzą, że coś się dzieje, czują, że liczymy się z ich zdaniem. Dawanie dzieciom wyboru, uczy je odpowiedzialności za swoje decyzje – „ skoro wybrałem jabłka, to teraz je zjem”.

Świat opowiedziany za pomocą naszych historii, jest wstępem do świata realnego. Pozwala przygotować dzieci i uczy je radzić sobie w życiu codziennym. Zgodnie ze starym powiedzeniem – „bawi i uczy”.

„Do biedronki przyszedł żuk,

W okieneczko puk,puk, puk…”

Opowieść o Biedronce i Żuku, mówi o miłości i odrzuceniu. Żuk został odrzucony przez biedronkę i z tego powodu był smutny. Musiał przeżyć swoje rozczarowanie, ale nie zabrało mu to chęci i siły do dalszych poszukiwań przyjaciela. Podobnie biedronka szukała kogoś, kto by do niej pasował. Poszukiwania okazały się owocne, każde z nich znalazło swoją bratnią duszę.

W pojęciu miłości zawiera się przyjaźń. Ma ona duże znaczenie dla naszych dzieci, które już od przedszkola chcą mieć kolegów i koleżanki. W tym wieku są jeszcze mało dojrzałe, szybko zmieniają się u nich emocje i często popadają w skrajności. Kto dzisiaj jest przyjacielem, jutro może być wrogiem i odwrotnie.

W pierwszych klasach szkoły podstawowej, przyjaźnie stają się coraz trwalsze, bardziej znaczące i potrzebne dzieciom. Przykładem tego są tzw. przyjaźnie od szkolnej ławy, które przetrwały aż do dorosłości.

Dlatego warto dbać o przyjaźnie.

Z umiejętnością dbania o przyjaciół, nikt się nie rodzi. Dzieci uczą się tego, a my jesteśmy dla nich wzorcem i pomocą. Możemy pokazać dziecku, że np. po wspólnej grze w piłkę może zaprosić kolegę z sąsiedztwa. Czasem to my możemy tego kolegę zaprosić, bo nasze dziecko się wstydzi. Okazujmy dzieciom, że ich społeczne kontakty są ważne, również dla nas.

Warto jest powiedzieć dziecku, że zapraszając gości na urodziny, trzeba pomyśleć o tym, czy będą się dobrze bawić, a nie myśleć tylko o własnym zadowoleniu. Wspólne przygotowania do takiej imprezy powinny obejmować również zadbanie o innych.

Biedronka i żuk znaleźli szczęście u boku kogoś, kto był do nich podobny. Również nasze dzieci potrzebują grupy rówieśniczej, która ma podobne zainteresowania i umiejętności, z która mogłoby dzielić swoje pasje. Może się zdarzyć i tak, że wspólnie z dzieckiem dojdziecie do wniosku, że wybór grupy był błędny. Być może zainteresowania dziecka zmieniły się lub nie znalazło swojego miejsca w grupie. W takiej sytuacji, biorąc przykład z żuka, nie należy się zrażać, tylko szukać dalej. Porażki w kontaktach społecznych się zdarzają. Zadaniem dorosłych jest towarzyszenie dzieciom również w tych momentach.

Koleżanki i koledzy są bardzo ważni dla naszego dziecka, ale pamiętajmy, że w pierwszych latach życia, najważniejsi są rodzice. Potrzebuje ono ich uwagi i wspólnie spędzonego czasu. Dzięki temu możemy towarzyszyć dziecku w jego codziennych zmaganiach, obserwować i coraz lepiej je poznawać. Jest to, sto razy ważniejsze niż kupowanie mu kolejnej drogiej zabawki.

Niech zmagania naszych dzieci i różne sytuacje społeczne w których będą uczestniczyć, znajdą podobny finał, jak w tym pląsie:

Prosta opowieść o bałaganie, tak naprawdę jest o sprzątaniu. Na obrazkach pokazane są proste czynności: zamiatanie, odkurzanie, wynoszenie śmieci, układanie zabawek, podlewanie kwiatów i układanie zabawek. Nic nadzwyczajnego. Ale zaczyna się od emocji: OJEJ! Ale bałagan!!!

Kto widział moje klocki? … Czy bałagan przeszkadza?

Chyba każdy u siebie w domu doświadczył bałaganu. Ale czy jest nam z tym dobrze? Czy łatwo wówczas znaleźć to, czego szukamy? Niektórzy z nas przyzwyczajają się do ciągłego bałaganu i jest im z tym dobrze. Czasem nawet nazywamy to artystycznym bałaganem i zostawiamy tak jak jest. A jednak nawet najbardziej „artystyczny” bałagan ma swoje granice. I niestety przeszkadza w życiu.

Bałagan często jest spowodowany nadmiarem rzeczy. Jeżeli dziecko ma za dużo zabawek, nie potrafi wybrać, czym chce się bawić. Sytuacja nadmiarowości, zarówno w dorosłych jak i w dzieciach powoduje poirytowanie i niepokój.

Czyli trzeba posprzątać…

Sprzątanie może być przykrym obowiązkiem i powodem do okazywania dziecku złości słowami: ty bałaganiarzu, masz śmietnik w pokoju. Dziecko słysząc takie słowa, na pewno nie czuje się zachęcone do współpracy. Wręcz przeciwnie. Negatywny przekaz i obraźliwe słowa szkodzą dziecku i nie skłaniają do pozytywnej postawy.

Więc lepiej inaczej. W myśl zasady: „żadne rączki nie są za małe do sprzątania” nie trzeba czekać aż dziecko skończy 5 lat i wtedy uczyć je sprzątania.

Paweł i Gaweł to opowieść oparta na dobrze znanym wierszu Aleksandra Fredy. W naszym świecie opowiadanym posługujemy się obrazkiem domu podzielonego na dwa kolory wyrażające odmienne charaktery. Spokój Pawła jest niebieski, a szaleństwo Gawła jest czerwone. Tak różni sąsiedzi mogą ze sobą mieszkać w jednym domu pod warunkiem… no właśnie, jakim?

Po co nam zasady?

Paszczak z Krainy Muminków otaczał się ciągle regulaminami, nie zrobił niczego co wykraczało poza uznawane przez niego zasady. Zmuszał innych do ich przestrzegania. Ale czy był w tym szczęśliwy?

Aleksander Fredro napisał wiersz o Pawle i Gawle ok. 1880r. Pomimo, że upłynęło już sporo czasu, to jego treść jest nadal aktualna. Mamy tu postać Gawła, który jest całkowitym przeciwieństwem Paszczaka. Nie uznaje żadnych reguł, robi co chce, nie zważając na swojego sąsiada – strzela, przewraca meble, trąbi i robi duży hałas. Wszystko to bardzo przeszkadza Pawłowi, nie może tego znieść. Wpada na pomysł i pokój zamienia w łowisko ryb. Konsekwencje tego ponosi Gaweł, bo woda kapie mu na nos. Nie jest to przyjemne dla hałaśliwego sąsiada. Okazuje się, że ta anarchistyczna „zasada” – wolnoć Tomku w swoim domku, obraca się przeciwko niemu.

Przełóżmy tę opowieść na sytuację w naszych domach. Nie ma nic gorszego dla dziecka niż brak jasnych zasad. Dziecko nie wie, czego się od niego oczekuje. Jeżeli mama na coś pozwala, a tata tego zabrania, pojawia się chaos, dziecko nie czuje się bezpiecznie. Taka sytuacja powoduje, że dziecko uczy się manipulowania innymi.

Co zrobić, żeby nasza rodzina nie była podobna do historii o Pawle i Gawle?

Jednak potrzebujemy zasad:

Kiedy jesienią pracowite mrówki budowały domek, świerszcz bawił się beztrosko. Kiedy przyszła zima, bezdomny świerszcz znalazł się w tarapatach. Mrówki pomogły lekkoduchowi, a ten bawił je całą zimę zachęcając do zabawy. Bajka o świerszczu i mrówkach to opowieść o pracy i zabawie.

Jedną z podstawowych potrzeb każdego dziecka jest zabawa. Przez zabawę się uczy. Jednocześnie jest dla niego pracą. Rodzice chodzą do pracy, starsze rodzeństwo chodzi do szkoły, a nasz maluch chodzi do przedszkola. Bawiąc się przeżywa emocje: również te nieprzyjemne ( frustracja, złość, rozczarowanie, smutek). Uczy się i doświadcza. Z tej zabawy, która jest pracą ma czerpać radość – to powinna być dominująca emocja.

Czasem wymagamy od dziecka mrówczej pracy i pozbawiamy je radości z tego co robi. Czekamy na osiągnięcia – uważamy, że tylko one mogą dać nam radość, nie cieszymy się z tego, co dzieje się po drodze. Jeżeli będziemy oczekiwać tylko efektów pracy, to będzie nam towarzyszyć frustracja, bo efekty często bywają odległe. Ważne jest, żeby czuć radość z każdego etapu pracy! Żeby gonić króliczka, a nie tylko go złapać.

Ten świerszcz, który wydawałoby się, że jest lekkoduchem, przyniósł mrówkom radość. One były pracowite, ale smutne. Nie był więc tylko biorcą, jak się wydaje, ale dawcą: radości, swobody. Bierzemy od niego lekkość.

Jeśli rozwój Twojego dziecka jest nieprawidłowy sprawą priorytetową staje się terapia. Ale pamiętaj, że dziecko musi nie tylko spędzać czas na ćwiczeniach, ale także się bawić. Domek trzeba zbudować, ale musi być czas na odpoczynek!

Wspólne wędkowanie to nie lada atrakcja w dziecięcych oczach. Tata miś razem z synkiem łowią ryby i razem cieszą się z osiągniętego sukcesu (chociaż Tata złowił małą rybkę, a mały miś dużą ha, ha!) Ale najważniejsza jest harmonia między dorosłym i dzieckiem. I wspólnie spędzony czas.

Dziecko przychodzi na świat jak bezbronne niemowlę. Jedną z jego wielkich potrzeb jest dotyk osoby dorosłej. Mama je karmi i przytula, natomiast tata w tym procesie bywa pozostawiony na uboczu. Jego dotyk mocnych, silnych rąk jest niedoceniany. Dziecko prawie całe mieści się w jego rękach, jest otulone dłońmi taty. Dotyk taty to też delikatność, czułość, a jednocześnie siła.

Małe dziecko rośnie, nadal potrzebuje dotyku, ale w wieku 3 i więcej lat ważniejsze jest wspólne spędzanie czasu. Nic nie zastąpi wspólnego bycia z dzieckiem, wysłuchania go, robienia wspólnie różnych rzeczy. Uczucia rozwijają się w relacji z drugim człowiekiem i we wzajemnym doświadczaniu siebie. Z wielu względów łatwiej jest dziecku kupić nową zabawkę, a tymczasem nigdy nie będzie ona miała takiego znaczenia, jak wspólnie spędzony czas i uwaga ze strony rodzica.

Wspólne robienie czegoś z dzieckiem… Na pewno będzie szybciej, jeśli to rodzic przygotuje ziarno do karmienia kaczek albo ulepi warzywa z plasteliny do przedszkola, ale nie o to przecież chodzi. Ważne jest żeby robić coś RAZEM z dzieckiem, dopuścić je do wspólnej pracy (a nie, żeby robić coś ZA dziecko). To oznacza również, że trzeba dopuścić w sobie samym możliwość porażki, niedoskonałości, dać sobie i dziecku czas, docenić chęć i wysiłek dziecka, a nie tylko efekt.

Małe dziecko krótko koncentruje się na pracy. Bywa tak, że rodzic z dzieckiem pełni zapału rozpoczynają wspólną zabawę, po chwili zaś dziecko odchodzi i rodzic zostaje sam, co zniechęca go do kolejnych zabaw z nim („jak mam to sam robić, to ci dziękuję!”). Dobrze jest przygotować się na taki scenariusz i nie zrażać się. Z drugiej strony dziecko trzeba jednak uczyć kończenia pracy: dajemy małemu dziecku krótsze zadanie (np. wieża z klocków), a starszemu – dłuższe (np. budowa garażu), ale pomagamy mu doprowadzić ją do końca.

Czasami dziecko potrzebuje rozmowy z Tobą. Po prostu chce Ci o czymś opowiedzieć.