Logopedia w opowieściach

Czy znacie uroczy wiersz Czesława Janczarskiego:

W zbiorach Świata opowiadanego jest taka prosta historia o misiu, któremu nie chce się rano wstać (za oknem pada deszcz). Mama pomaga misiowi się ubrać i wyprawia go z parasolem do przedszkola. Właściwie to jest historyjka o ubieraniu misia i służy logopedom do utrwalania nazw części garderoby… Ale tak, jak ubranie musi pasować do dziecka (które stale rośnie!), tak też język, którym się posługujemy musi być do dziecka dopasowany.

Dla najmłodszych dzieci opowiadanie ma charakter bardzo prostej historyjki

Kiedy mowa dziecka nie rozwija się w sposób oczekiwany dorośli wpadają w panikę. W niekończącym się wyścigu z czasem nauczają dziecko kolejnych słów. Nieodzowną pomocą są zabawki i obrazki, bo przecież jakoś trzeba się porozumieć!

Oczywiście rodzice i najbliżsi szybko wypracowują sobie system komunikowania się oparty na wielu różnych pozawerbalnych płaszczyznach. Taka serdeczna komunikacja domowa nie rozwiązuje jednak wszystkich problemów. Dziecko kończąc drugi-trzeci rok życia domaga się szerszego „tłumaczenia świata”. Mówiący dwulatek wkracza w wiek nieustających pytań nie tylko Co to? (nazywanie) ale także Czemu? (wyjaśnianie). Niemówiący dwu, trzy-latek nie pyta, ale też chce wiedzieć!

Gdy we wczesnej terapii logopedycznej pozostajemy na etapie konkretu czyli przedmiotu lub obrazka wpadamy w pułapkę wyłącznego „nazywania”. Więc nazywamy: co to, co robi, jaki jest. Szukamy prostego słownictwa, którego nauczamy dziecko, w nadziei, że zacznie ono ze słów samodzielnie formułować wypowiedzi.

Tymczasem świat jest dużo bardziej skomplikowany i wymaga wyjaśnień. I opowieść takich wyjaśnień dziecku dostarcza. Świat w opowieściach jest wyjaśniany, oswajany i przekładany na język wartości.

W zbiorach Świata Opowiadanego znajduje się bajka o Calineczce ułożona według najprostszych scenek.

• Calineczka w kwiatku.

• Calineczka ucieka przed żabą.

• Calineczka leci za motylem.

• Myszka zaprasza Calineczkę do domku.

• Calineczka leci z ptaszkiem na łąkę.

• Calineczka lata razem z elfem nad łąką.

Obrazki scenariusza są takie proste, że dorosłym często trudno ułożyć treść bajki. Dlaczego to takie trudne? No tak, na obrazkach nie ma wszystkiego, co jest ważne w tej narracji! Trzeba do obrazków dołożyć treść pełną złożonych emocji ? ☹ ?

Moja serdeczna przyjaciółka Ula (psycholog), wspomina, że jednym z pierwszych dobrych wspomnień z naszego Ośrodka na Głogowskiej były zajęcia grupowe oparte na bajce o Calineczce. Urzekła ją ta opowieść i ogromne emocjonalne zaangażowanie dzieci.

Bo w tym scenariuszu jest zachwyt nad maleńkim światem, emocje związane z poznawaniem wrogów i przyjaciół, jest też szczęśliwe zakończenie. Calineczka odnajduje swoje miejsce na ziemi, łąkę pełną ukochanych kwiatów (i elfa z koroną oczywiście).

Nasz sposób tłumaczenia świata nie musi być za trudny dla dzieci z opóźnionym lub zaburzonym rozwojem mowy. Używajmy prostych słów, ale przekazujmy im treści bogatsze niż samo tylko nazywanie. Dzieci rozumieją świat poprzez emocje i związane z nimi przygody. Dzięki temu dowiadują się o świecie wielu ważnych spraw.

Smutny szary domek trzeba koniecznie odmalować. Już samo malowanie wnosi radość życia, bo to ruch, zmiana i w przypadku naszych malujących misiów – także okazja do psot? O tym właściwie jest opowieść o malowaniu domku przez cztery misie. Ale my skupimy uwagę na słowach, które dobieramy odpowiednio po to, by przybliżyć treść dzieciom.

W najprostszym tekście dobieramy słowa o szerokich znaczeniach:

Są takie tematy, które zawsze wywołują żywe zainteresowanie dzieci. Takim tematem jest własny piesek – przyjaciel. Myślę, ze gdyby zrobić ranking dziecięcych marzeń to posiadanie pieska znalazłoby się na czołowym miejscu! I na odwrót, rodzicielskie spojrzenie na ten sam temat jest zdecydowanie przeciwnym biegunem dziecięcego entuzjazmu. Bo przecież taka przyjaźń z pieskiem to nie tylko przyjemności, ale i obowiązki. I o tym jest opowieść o Piesku brudasku.

Banalna z pozoru historia o piesku, który po beztroskiej zabawie w kałużach wymaga kąpieli, budzi w dzieciach chęć natychmiastowego działania. Dlatego też jest to opowieść, po której łatwo zaaranżować zabawę z pluszowym pieskiem. Mamy więc możliwość do odtwarzania scenek z opowieści: skakania pieska po kałużach (na kolana dzieci), oglądania „jak brudny jest piesek”, mycie pieska, wycieranie pieska, suszenie pieska i wreszcie oglądanie „jak czysty jest piesek”. Jest w tej zabawie dużo czułości, troski i radości. Więc chociaż wszystko w tej zabawie jest udawane, to uczucia są zdecydowanie autentyczne?.

Z logopedycznej perspektywy zyskujemy możliwość swobodnego przećwiczenia prostych schematów zdaniowych.

Logopedzi pracujący z małymi dziećmi chętnie używają ONOMAOPEJI czyli wyrazów dźwiękonaśladowczych. Jak nazwa wskazuje, są to słowa naśladujące dźwięki. To co słyszymy próbujemy więc opisać głoskami, sylabami lub zbitkami sylab. Onomatopeje nie są wyrazami wyłącznie dla dzieci, ale ich nagromadzenie jest charakterystyczne dla mowy kierowanej do dzieci. Dorośli robią to intuicyjnie mówiąc: kotek- miau, miau; piłka bam!, auto jedzie brum, brum…

Najczęściej onomatopeje kojarzymy z naśladowaniem odgłosów zwierząt i pojazdów. To takie wyrazy jak: hau-hau, muuu, mee, kum-kum, hu-hu, iha-ha, ko-ko, frrruuu, kwa-kwa, brum-brum, puf-puf. Większość z nich składa się z samogłosek i\lub z najprostszych spółgłosek. Przeważają sylaby. Ich wymawianie jest łatwe i …widoczne na ustach. A niektóre głoski można jeszcze przeciągać. Dlatego wszystkie małe dzieci szybko się ich uczą. Rozpoznają je zanim przyswoją sobie właściwe nazwy. Dla dzieci z trudnościami w rozwoju mowy są czasami bezcennymi substytutami słów ze względu na swoją prostą strukturę.

W Świecie Opowiadanym onomatopeje pojawiają się bardzo często. W prostym opowiadaniu pełnią wiele znaczących funkcji. Ułatwiają rozumienie treści i skupiają uwagę dziecka. Ale uwaga! Dzieje się to nieco inaczej niż w zwykłym nazywaniu. Wyrazy dźwiękonaśladowcze podkreślają dynamikę akcji i emocje stanowiące podstawę rozumienia treści. Onomatopejom towarzyszą emocjonalne wykrzyknienia. Kiedy więc coś się dzieje: bum, bach, bęc, trach, tup-tup, szuu-szuu, chlap-chlap musimy podkreślić, że to: ach! och!, ojej!, o!

Przyjrzyjcie się opowieści o wycieczce do miasta. Onomatopeje i wykrzyknienia pogrubione w tekście sprawiają, że banalna historyjka staje się dla dziecka źródłem przeżycia. A słowa brum, mniam, bam, pa pa… są dla każdego dziecka rozpoznawalne.

Bajka o wilku i kózkach ma swoją osobną historię. To bardzo osobiste doświadczenie, którym chcę się w tym miejscu podzielić.

Razem z moją serdeczną przyjaciółką Basią Bednarską byłyśmy u początku naszej logopedycznej drogi. Prowadziłyśmy zajęcia z dziećmi głęboko niesłyszącymi. Surdologopedia była w tamtych latach bardzo żmudną i trudną terapią, szczególnie dla najmłodszych dzieci. Nie miałyśmy doświadczenia, ale byłyśmy otwarte na wszystko, co nowe.

Szukając sposobu na ciekawe prowadzenie zajęć trafiłyśmy na znakomitą książkę Danielle Bouvet Mowa dziecka. Zainteresował nas opisywany przez autorkę eksperyment polegający na opowiadaniu bajek dzieciom głuchym, które nie znały ani mowy dźwiękowej, ani języka migowego. Było to zdumiewające odkrycie! Opowiadać bajki? Jeśli dzieci ich nie rozumieją? My poprzestawałyśmy na powtarzaniu słów i składaniu ich w proste zdania. Ale bajki???!!!

Zaczęłyśmy na zajęciach grupowych podobny eksperyment z zastosowaniem opowieści, ale w odniesieniu do dzieci bardzo małych: 2-3 latków. Jedną z pierwszych wybranych przez nas bajek była właśnie ta: Wilk i kózki.

Trzeba było tylko wykonać trzy pozornie proste kroki:

Hasłem naszej Fundacji FONIA jest Radość mówienia? Pracując z dziećmi z zaburzonym rozwojem mowy spotykamy się często z frustracją i niecierpliwością dorosłych opiekunów (rodziców). Im starsze niemówiące dziecko tym trudniej odnaleźć zwykłą przyjemność w codziennym byciu razem. Zamiast niej jest „nauka mowy” i oczekiwanie na efekty.

A może spojrzeć na to wszystko inaczej? Przywrócić klimat zabawy i przyjemności z doświadczenia mowy. Bez natarczywego „powiedz, powtórz”? Warto przypomnieć sobie, skąd bierze się przyjemność słuchania mowy w okresie najwcześniejszym, kiedy małe dziecko jeszcze nie rozumie mowy.

Rym i rytm wyznaczają melodię mowy, śpiewne recytacje czynią ludzki głos przyjaznym i ciekawym. Niemowlęta uwielbiają zabawy znane od pokoleń takie jak: sroczka kaszkę warzyła…., idzie kominiarz po drabinie…, idzie rak, nieborak… .

Dzieci z opóźnionym lub zaburzonym rozwojem mowy potrzebują rymowanek i śpiewanek znacznie więcej i znacznie dłużej. Logopeda powinien znaleźć takie, które będą interesujące (odpowiednio do wieku). W takich wierszykach obcowanie z melodią mowy jest PRZYJEMNE, a niespodzianka, która się pojawia jest CIEKAWA.

W zbiorach Świata Opowiadanego znajdziecie scenariusz obrazkowy do rymowanki „Jedzie, jedzie pan, na koniku sam…” To znakomity przykład wykorzystania zabawy do wspomagania rozwoju mowy. Rymowanka jest o przygodach w podróży, a jej świadome wykorzystanie przez logopedę lub rodzica ma wiele zastosowań. Zabawa ma charakter otwarty, co oznacza, że przygody możecie wymyślać z dziećmi do woli!

Może więc pobawcie się tak: Jedzie, jedzie pan i … spotyka znane sobie zwierzątka, rośliny lub pojazdy albo różne są krajobrazy i pogoda, albo zmieniają się kolory. A w końcu można dotrzeć do celu! Czyż to nie jest bogate doświadczenie?

Na początek krótka refleksja. Dziecko przychodzi na świat jako niemowlę – czyli nie mówiące. Jednak od samego początku bardzo chce „rozmawiać” i rozmawia: machając rączkami i nóżkami, płacząc lub śmiejąc się radośnie… Aby rozwinąć mowę, potrzebuje dorosłego przewodnika po świecie. Mowa przychodzi razem z poznawaniem świata.

Bawiąc się z dzieckiem towarzyszymy mu w rozwoju. Zabawa to radość i zaspokojenie ciekawości dziecka. Nie ma zabawek samo zabawiających, tak jak nie ma samochodów samodzielnie się poruszających. Potrzebny jest kierowca! Inwestycja w drogie, wielofunkcyjne zabawki edukacyjne, które według reklamy same „uczą” nie jest najlepsza. Znacznie lepiej sprawdzają się proste zabawki, które ożywimy razem z dzieckiem. Ożywimy czyli: wprawimy w ruch, obdarzymy emocjami, wymyślimy zdarzenia i niespodzianki. Pierwsze lata życia to nieustanna przygoda!

Cóż zatem może pajacyk (lala lub miś) ?